Đền Cô Bơ trong quần thể di chuyển của đền Hàn Sơn, vị trí đền thờ là nơi giáp ranh giữa 5 huyện: Hà Trung, Hoằng Hóa, Hậu Lộc, Vĩnh Lộc và Yên Định.
Lễ hội đền Hàn Sơn được mở vào hàng năm (Âm lịch) tháng 6. 12/6 là ngày chính hội, nhân dân thường tổ chức lễ, cách thức là bóng “cô Bơ” ở đền Cô Bơ về hầu thánh Mẫu Đệ Tam Đền Hàn.
Đền Cô Bơ được biết đến là nơi có phong cảnh sơn thủy hữu tình, vùng đất sinh khí linh hồn. Ngoài ra, nơi đây còn lưu trữ nhiều câu chuyện truyền thuyết kỳ bí cách đây hơn 500 năm.
Cuốn “Lê Triều Thần Phả Ngoại Biên” được lưu giữ tại Thái Miếu họ Lê có chép về thần tích cô Bơ ở ngã ba Bông.
Cụ thể, vào khoảng năm 1432, vua Lê Lợi có một đêm mộng thấy một nữ thủy thần báo mộng: “Ta là con gái vua Thủy tề đây. Nhà vua nhớ là nợ ta một lời hẹn ước hay không? Vương phủ bây giờ đã trả lại chưa? ”.
Vua Lê Lợi giật mình tỉnh dậy mới chuyện cũ. Ngày xưa, vào những năm đầu nghĩa đen, Lê Lợi bị đuổi đến ngã ba sông Thác Hàn ở Hà Trung (nay là ngã ba Bông), thì gặp cô gái xinh đẹp, trang điểm ngô nghê và cô ấy thoát ra.
Sau giấc mơ, biết cô gái hái ngô ngày xưa chính là con gái vua Thủy tề chỉnh lên trần nhà để giúp vua xây dựng nghiệp vụ lớn, Lê Lợi phong cô ấy là “Thượng Đằng Thần” và dựng lên để tưởng tượng công lao ”.
Ngoài ra, còn có các khác bản như: Vào thời đại mới, có một lần Lê Lợi bị đuổi đến ngã ba Thác Hàn, thì gặp một cô gái kéo ngô. Cô lấy quần áo dân cho Lê Lợi mặc định làm anh trai cùng cắt ngô. Vì thế, Lê Lợi thoát khỏi cuộc truy đuổi.
Lê Lợi rất biết ơn cô gái và có hẹn sau này chiến thắng sẽ đón cô về cung phong công và phong phi tử. Tuy nhiên, sau này khi kháng chiến thành công, Lê Lợi cho người về đón thì được biết cô gái vẫn một lòng kiên trì chờ đợi khi vượt qua.
To write the public job of Cô, dân gian còn lưu truyền một số huyền thoại khác nói về công việc của cô Bơ sau khi chuyển hóa.
Vào đầu triều đại vua Lê Thánh Tông (1460 – 1497), thái úy Lê Thọ Vực, được giao trấn giữ ải Ba Bông. Trong một trận chiến kéo dài, tình thế nguy cấp. Đêm đó, Lê Thọ Vực đã thấy một tiên nữ xiêm y trắng trên mây xuống ngã, rẽ nước bước lên Ba Bông mà nói: “Hãy lui quân về Nhị Sơn hạ thủy mà vây, lên núi Bàn mà mẫu thoải mái ứng dụng linh hoạt ”.
Theo lời, Lê Thọ Vực đã dẫn quân về Thác Hàn Sơn lễ cầu Mẫu rồi quân mai phục. Trình báo mẫu cho kế hoạch chống đá khối, lấy thủy triều, làm nghi binh, vượt qua bãi đá ngầm. Khi nước thủy triều xuống thì tổng lực phản công, chống lại các bãi đá ngầm, chống chìm trong nước rất nhiều, quân mai phục đánh úp, quân thất bại.
Toả lại ân đức của thánh thần, tướng quân Lê Thọ Vực tâu vua, Vua Lê cho đền thờ Cô Bơ và đền thờ Mẫu Đệ Tam ở vùng này.
Thanh đồng cung văn Nguyễn Văn Chung – Thủ nhang quần thể Hàn Sơn cho biết, cô Bơ là thánh cô nổi tiếng trong Tứ phủ Thánh cô.
Năm 1996, ngôi đền được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia.
Dân gian truyền tai nhau rằng, đền Cô Bơ rất linh, ai chủ kêu van cửa cô chỉ cần nhất tâm, lòng thành lễ bạc đều được như ý, tiếng cô vang khắp nơi.
Lại những câu chuyện Cô hiển thị truyền trong dân gian càng làm cho ngôi đền trở nên ứng dụng, kỳ bí và linh thiêng, thu hút rất nhiều người đến hành hương xin ô ban lộc, độ cho sức khỏe dồi dào, vạn năng sự hanh thông.